Rok Stanisława Lema

Rok Stanisława Lema
We wrześniu 2021 przypada setna rocznica urodzin Stanisława Lema. Z tej okazji warto wspomnieć tego najpoczytniejszego polskiego pisarza science-fiction, którego książki przetłumaczono na ponad czterdzieści języków, osiągając łączny nakład ponad trzydzieści milionów egzemplarzy. Skąd bierze się fenomen popularności, najczęściej tłumaczonego i czytanego za granicą przedstawiciela polskiej fantastyki?

Atrakcyjność twórczości Lema wynika z wnikliwych analiz społecznych, zamkniętych w złożonej fabule. Naukowe rozważania przeplatane są futurystycznymi domysłami i refleksją filozoficzno-naukową. Tematyka skupia się wokół podróży kosmicznych, rozwoju cywilizacji, odkryć naukowych, techniki i ludzkiej natury. Jest to odniesienie do stanu współczesnego i rozmyślań na temat miejsca człowieka we Wszechświecie oraz próba literackiego uporządkowania świata. Co jeszcze niezwykłego wiąże się z twórczością Stanisława Lema? Są to jego przepowiednie, które do dzisiaj nie straciły na swojej aktualności. Już w latach 50-tych przedstawiał w „Dialogach” możliwość łączenia komputerów jako realny kierunek rozwoju technologicznego w celu zwiększenia ich możliwości przetwarzania danych. „Biblioteka Trionów” to nic innego, jak wirtualna baza danych, którą oferuje nam dzisiaj Google. Triony według Lema były kryształkami kwarcu, których „strukturę cząsteczkową można było trwale zmieniać”. W 1961 roku przewidział w „Powrocie z gwiazd”, zanikanie papierowej formy książki. Wyobrażał sobie nadejście ery czytników, e-booków i innych formatów elektronicznych w formie kryształków na których zapisywano treści, by następnie odtworzyć je na urządzeniu zwanym optonem. Opisywał to jako jedną stronicę między okładkami, którą za dotknięciem zmieniała się na następną. Również audiobooki w wyobraźni Lema wyprzedziły te, które znamy dzisiaj. Nazwał je lektonami, ich zadaniem było głośne czytanie, można też było ustawić głos, tempo i modulację. W „Obłoku Magellana” wizja smartfonu, okazała się również niezwykle trafna. Był to mały, przenośny telewizorek, umożliwiający dostęp do bazy danych, czyli „Biblioteki Trionów”. Ziemia została tu przedstawiona jako globalna wioska, w której powszechnie wymieniano informacje. Wystarczyło w kieszonkowym odbiorniku wywołać centralę „Biblioteki Trionowej” i w ciągu sekundy potrzebne dzieło znalazło się na telewizorku. Natomiast wizja wytwarzania towarów i zaprezentowany przez niego proces, to nic innego jak współczesna technologia druku 3D. A jaki był wpływ Lema na twórców gier? Sam Will Wright przyznał, że zafascynowany „Cyberiadą” stworzył „The Sims”. Inspirowany opowieścią o upadłym dyktatorze, który ma możliwość rządzić mini królestwem zamkniętym w pudełku, postanowił zaprojektować grę, w której gracz tworzy własny świat, obserwuje i rządzi losami jego mieszkańców. W innych powieściach, „Niezwyciężony”-1964 i „Wizja lokalna” – 1982, zaprezentował wizję nanotechnologii. Motywy zaczerpnięte z tej dziedziny wykorzystywał w swoich książkach na przykład w opisach modyfikowania i poprawiania ludzkiego ciała, a w jego „nanorobotyce” koncepcja „nanochmury” składała się z dużej ilości małych robotów. Analizę tego zjawiska możemy zaobserwować w takich filmach jak „Matrix”, czy „Westworld”. Jedno z opowiadań, „Kongres futurologiczny” – 1971, został sfilmowany w 2013 przez A. Folmana, zaobserwujemy tam oddziaływanie na mózg substancji chemicznych. Bohaterowie mogą wypić eliksir i znaleźć w świecie iluzji. Daje im to, podczas halucynacji, możliwość ucieczki od problemów dnia codziennego. Pragną chociaż na chwilę stać się bogaci, sławni, wpływowi i atrakcyjni.

Tematyka książek Lema i jego zainteresowania sprawiły, że jego nazwiskiem została nazwana planetoida, a także pierwszy zbudowany w Polsce satelita naukowy. Był nominowany do Literackiej Nagrody Nobla, niestety ostatecznie jej nie otrzymał. Odznaczono go jednak polskim odznaczeniem państwowym Orderem Orła Białego i medalem Gloria Artis. W listopadzie 2020, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, przyjął uchwałę w sprawie ustanowienia 2021 Rokiem Stanisława Lema, doceniając znaczenie autora dla rozwoju kultury polskiej i światowej w literaturze XX wieku.

Większość przewidywań Lema została zrealizowana za jego życia. Zmarły w 2006 roku pisarz do końca swoje dzieła pisał na maszynie, nie korzystając z komputera.

Człowiek wyruszył na spotkanie innych światów, innych cywilizacji, nie poznawszy do końca własnych zakamarków, ślepych dróg, studni, zabarykadowanych, ciemnych drzwi.- „Solaris”Stanisław Lem